Even googlen levert als definitie van onderwijs op: ‘iemand ondersteuning bieden door hem iets te tonen'. Dat is de essentie van onderwijs. Maar is dat nog de essentie van ons onderwijs, of sterker nog, is het dat ooit geweest? Afgelopen najaar was ik bij een serie maatschappelijke opstellingen (systemische opstellingen gericht op maatschappelijke ontwikkelingen) naar aanleiding van de crisis in het onderwijs, in die periode sterk zichtbaar door de diverse onderwijsstakingen.
Als startpunt van deze opstellingenbijeenkomst was er een korte lezing van Ferdy Strikker over de geschiedenis van het onderwijs. Daaruit werd mij duidelijk dat ons huidige onderwijs niet in het leven geroepen is ten bate van de kinderen, dus om hen iets te tonen om hen ondersteuning te bieden. Ons huidige onderwijs is ten tijde van de industriële revolutie in het leven geroepen. Het doel daarvan was om snel mensen die enigszins -maar in essentie matig- waren opgeleid in te kunnen zetten voor het toen ontstaande industriële productieproces. Uit de lezing bleek ook dat de structuur van het onderwijs in die ca. 100 jaar tijd niet veel veranderd is. Vandaag las ik in het boek ‘Omwenteling’ van Jan Rotmans. Ook hij schrijft dat onze samenleving sinds de tweede helft van de 19e eeuw, de tijd van maatschappelijke modernisering (voor die tijd!), industriële revolutie (!) en machtswisseling van adel naar bourgeoisie niet veel veranderd is.
We hebben nu, begin 21e eeuw, nog steeds te maken met de maatschappelijke verzuiling die uit dat tijdperk stamt. Rotmans ziet wel een onderstroom die verandering op gang brengt. Dat klopt, op diverse terreinen zie ik die ook, er is bij groepen mensen meer aandacht voor de manier waarop ons voedsel verbouwd wordt, voor hoe we de aarde uitbuiten ne voor hoe we onze samenleving ingericht hebben. Echter de gevestigde orde lijkt daar nog niet aan toe. Tegelijkertijd zie naast deze groepen uit de onderstroom, dat er bij meer mensen onvrede is over het verouderde model van onze samenleving. Dit uit zich bijvoorbeeld in de opkomst van het populisme. Net als bij voorgaande omwentelingen zal het populisme echter niet bijdragen aan benodigde hervorming van onze samenleving. Populisme is immers niet meer dan een uiting van onvrede met de huidige situatie. En daarmee is het tevens een noodzakelijk verschijnsel, omdat het eraan bijdraagt dat de gevestigde orde inziet dat ze zichzelf overleefd heeft. Populisme op zich levert echter geen constructieve bijdrage, het is slechts een symptoom van een samenleving, een maatschappij, die aan het eind van haar leevenscyclus is gekomen.
Wat betekent dit nu voor ons onderwijs? Onderwijs in de zin van iemand ondersteuning bieden door hen iets te tonen. Ons onderwijs is gericht op onze kinderen en onze jongeren en juist hén moeten we ondersteuning bieden door hen iets te tonen. Wat willen we hen tonen? De ratrace waarin een groot deel van onze maatschappij verwikkeld is? Dat alles steeds sneller, steeds efficiënter en effectiever moet? Dat we onbeperkt de natuurlijke grondstoffen van de aarde kunnen uitputten? Dat alles maar moet kunnen, grenzeloos bezig zijn? Neen, volgens mij niet. Onlangs zag ik een stukje video met de Duitse bondskanselier Merkel. Daarin gaf ze aan de vrijheid van de een ophoudt waar die van de ander in het geding is. En zo is het.
Dat alles heeft met ons onderwijs te maken. Als we ons bewust zijn of worden dat dit ongebreidelde, dit verlies van aandacht voor de essentie van het leven niet de boodschap is die we onze kinderen, onze jongeren mee willen geven, dan zullen we ons onderwijs anders vorm moeten geven. Anders naar inhoud, vorm en structuur. We zullen moeten heroverwegen welke boodschap we wel mee willen geven, wat daarvoor nodig is en hoe we dat vorm willen geven. Kinderen zijn nog zo verbonden met spirit, de ziel, de magie van het leven, onschuld. Maar die sprankel in hun ogen zien te behouden ziet een kleuterschool op dit moment niet echt als hoofddoel. Eerder rekenen en taalvoorwaarden aanleren helaas.
Op school, liefst in samenhang met de thuissituatie, in verwondering mogen leren hoe de natuur en de regels van de wereld lopen, is wat nodig is. Dat lijkt nu soms ver te zoeken. Dat cognitieve kennis daarbij handig is, lezen, rekenen en dergelijke staat buiten kijf. Nu zijn dat soort zaken echter hoofddoel, niet de bredere, diepere ontwikkeling, de essentie van een kind op de basisschool. Laten we kijken of we juist die aspecten als een leidend motief kunnen zien om ons onderwijs anders vorm te geven.
Dat geldt ook voor het vervolgonderwijs, daar gaat het er om dat jongeren ontdekken hoe ze een veilig authentiek zelf kunnen worden, vol vertrouwen in wat en wie ze zijn, ontdekken hoe ze in de wereld staan. Dat mogen ontdekken om echt volwassen te kunnen worden samen met de school en samen met hun ouders. Ik denk dat die insteek de belangrijkste richtlijn is voor wat de wereld, het onderwijs, maar vooral onze jeugd nodig heeft.
